Formula 1’de Niçin “Kabak” Lastikler Kullanılıyor?
Bugün bir otomobilin lastiklerinin ne kadar sıhhatli durumda bulunduğunu idrak etmek için kullandığımız yöntemlerden biri, lastiklerin üstündeki kanalları denetim etmektir. Fazlaca uzun süre adeta ölüm anlamına gelen pürüzsüz lastikler, Formula 1 için ise eğer olmazsa olmazlar içinde yer ediniyor.
Yaz lastiği, kış lastiği, dört mevsim lastik derken son yıllarda, karayollarındaki vasıta sayısının artışına paralel bir lastik bilgisi artışı yaşandı. Araçlar hızlandıkça ve güçlendikçe lastiklerin daha iyi yol tutuş sağlaması için çalışmaların sayısı arttı. Değişik oluk şekilleri ortaya çıkmaya başladı.
Tüm bunlar olurken motorsporlarının zirvesi Formula 1’de ise lastikler oldukca büyük oranda kabak lastiktir. Lastiklerde oluk olmadığı benzer biçimde, olur da lastiğin üstünde küçük bir ufalanma, yapışan kauçuk vs. olursa lastik tekrardan pürüzsüz hale getirilir. Peki niçin?
Formula 1: Denizci olsanız hava durumunu bu kadar önemsemeyeceğiniz spor
Ilk olarak Formula 1 yarışları için hava şartları büyük ehemmiyet taşıyor. Son yıllarda yağmurda yarışmak yerine yarışların durdurulması benzer biçimde olayların sebebi de tam olarak bu. Araçların piste daha iyi tutunabilmesi amaçlanıyor.
Bunu sağlamanın yolu da hususi meydana getirilen pürüzsüz lastiklerden geçiyor. Doğrusu çağıl Formula 1 yönetimi, size piknik hayata geçirmeye uygun havalarda yarışmayı koşul koşuyor. İki yıl önceki Belçika GP benzer biçimde rezillikler görüyoruz yoksa.
Formula 1: Her şeyi kendine nazaran değiştiren spor
Formula 1’in bir başka mühim farkı ise bir tek araçların değil, lastiklerden yakıtlara, motor yağlarından soğutma sıvılarına, her şey hususi olarak geliştirilir. Lastik bileşenleri ve asfaltlar, en yüksek yol tutuşu sağlamak için hazırlanmış olur. Bu yüzden de yağmur olmayan durumlarda araçlar, daha azca mesele yaşarlar.
Formula 1: O arabaların illa bir durduğu spor
Bir öteki nokta da Formula 1’in resmi lastik üreticisi olan Pirelli’ye getirilen kısıtlamalardır. Pirelli, kısa bir süre için ve belli bir ısı aralığında en verimli şekilde çalışacak lastikler üretir. Zira araçların minimum 1 kere pit stop yapması ve lastik değiştirmesi zorunludur. Bu yüzden de lastiklerin aşağı yukarı 150-200 km yönetim edecek şekilde üretilmesi yeterlidir.
Görüldüğü benzer biçimde Formula 1 araçları lastikleri oldukca kısa bir süre kullanıp sonrasında da kenara atacak şekilde tasarlanırken, lastikler de o kısa sürede en yüksek verimi sağlamak suretiyle tasarlanıyor. O şekilde altı ay kullanılmak benzer biçimde bir dertleri yok. O yüzden arabamızda istemediğimiz kabak lastikleri milyonlarca dolarlık otomobillere takıyoruz fakat bu kabaklar hususi kabaklar.
Peki bu lastikleri bu kadar hususi icra eden ne?
Aslına bakarsak yarışseverlerin “slick” olarak bildikleri bu lastikler normal olarak ki otomobillerimizde gördüğümüz lastiklerin aşınmasıyla oluşan lastikler değil, 1960’lardan bu yana yarışlar için hususi üretiliyorlar. Günümüzde Formula 1 araçlarında gördüğümüz 18 inçlik lastikler, Pirelli’nin Milano’daki merkezinde 150 kişilik devasa bir ekip tarafınca geliştiriliyor. Bu ekip, ilk olarak lastiğin fiziği ve kimyası üstünde çalışmaya başlıyor.
Yollarda gördüğümüz çelikle güçlendirilmiş lastiklerin aksine F1 lastikleri naylon ve polyester ile üretiliyor. Bu lastikler daha büyük yüklere katlanabiliyor olsalar da, yollarda gördüğümüz lastikler benzer biçimde binlerce kilometrelik ömürleri olmuyor. 1997’de F1’de kullanımı sonlanmış olan slick lastikler, 2009’da geri döndüklerinden beri de oldukca ciddi geliştirmeler alıyor. Pirelli mühendisleri, Milano’da geliştirdikleri değişik bileşenleri, Romanya’daki tesislerinde üretime gönderiyor. Romanya’daki tesisi kullanamamaları durumunda ise adresleri Türkiye oluyor. Üretilen lastikler sonrasında gene İtalya’da kontrol edilmeye başlanıyor. Bu testlerde lastikler derhal her türlü yarış şartına ve hatta ekstrem durumlara hazırlanıyor. Mesela hız testlerinde lastikler, saatte 450 kilometreye ulaşan hızlarda deneniyor.
Lastiklerde kullanılan yapısal bileşenlerin sayısı 18’i buluyor. Bu bileşenlerin oranları Pirelli için bir sır ve bir kara kutu içinde, basitleştirilmiş olarak takımlara lastik verileri gidiyor. Bu verileri birleştirmek ve kullanmak takımlara kalıyor. Ek olarak Pirelli de takımlara, her yarış için kullanabilecekleri bileşenlerin bir listesini veriyor. Bizim lastik hamur harcını olarak bildiğimiz bu değişik formüller, değişik koşullarda en iyi performansı verecek şekilde özelleştiriliyor. Zira her lastiğin iyi netice verdiği ısı derecesi, hız ve yük değişkenlik gösteriyor. Sıcak bölgelerde daha sert, soğuk bölgelerde daha yumuşak lastik hamurları kullanılıyor. Singapur’da yumuşak lastiklerde kullanılan hamur harcı, Fransa’da orta sertlikteki lastiklerde kullanılabiliyor.
Lastiklerin içinde de otomobillerdekinden daha azca tazyik üretecek şekilde, nitrojen açısından varlıklı hususi bir gaz kullanılıyor. Lastik basınçları 20-23 psi oluyor. Böylece lastiklerin daha tutarlı, veride daha azca sapma yaratacak şekilde kullanımı amaçlanıyor.
Bir başka mühim mevzu da lastiklerin yapısı
Formula 1’de kullanılan lastikler, zaman içinde piste yapışır ve yüzeyleri aşınır. Ek olarak bu lastikler viskoelastik maddelerdir. Doğrusu elastik bir madde benzer biçimde eğilip bükülebilir sadece en sonunda eski hallerine geri dönerler fakat bu geri dönüş yavaş olur. Bu da enerji yitirilmesine neden olur. Bu enerji kaybını da lastiklerde ısınma olarak görüyoruz. Esasen lastikleri tasarlarken ekibin odaklandığı üç odak noktasından biri bu ısınma mevzusu. Öteki ikisi ise lastiğin kendi şekline geri dönüş sürecine odaklanan histerezis ve modulus olarak adlandırılan katılık katsayısı. Esneklik, ısı ve kullanılan bileşen, lastiğin yola yapışabilmesini sağlıyor. Bundan dolayı de lastikler, en yüksek yapışmayı sağlamak suretiyle oluksuz olarak üretiliyor.
Kaynaklar: 1, 2, 3,
