Satrancı Kim Buldu? Satrancın Kısa Zamanı

Mısır piramitleri birçok mevzuda gizem taşımasının yanı sıra, satranç oyunu için de gizem taşımaktadır. Meydana getirilen arkeolojik çalışmalardan gelen bulgulara nazaran ortalama 4000 yıl ilkin duvarlardaki kabartmalarda kralların satranç benzeri bir oyun oynadığına rastlanmıştır.

Satranç hakkında ilk yazılı belgeler ise M.S 3-4. yüzyılda yaşamış olan Hint Hükümdarı II. Chandragupta zamanına götürmektedir bizi. Oyunun adına da “Çaturanga” denmiştir. Hemen sonra oradan İran’a, İran’dan Araplara, Endülüslülerden de İspanya üstünden tüm Avrupa’ya taşındığı söylenmektedir.

Satrancın kökenine bakalım: İran’da satranç Pers hükümdarlarının zekasını ölçmek için kullanılmış

İran’da satranç aslına bakarsak Pers hükümdarlarının zekasını ve analitik düşüncesini ölçmek için kullanılmış. Sadece Münihli tarihçi Renate Syed satrancın Hindistan’da keşfedildiğine inanırım diyor. Ona nazaran bu bir oyundan öte harp taktiğiymiş. Örnek olarak köylü piyadeler önden sürülürken, zırhlı filler saldırı için hazır bulunurmuş. Okçular harp otomobilleriyle düşmanın üzerine yürürken, süvariler de düşmanı kıstırıp savaşı kazanmayı planlıyormuş.

Hint bilginlerin ise savaşlarının başarı göstermiş olması için teoriye gereksinimleri vardı ve satranç bunun için muhteşem bir çözümdü. Bir ihtimal kim niçin uğraşsın bu kadar kabul edebilirsiniz. Fakat Hint kültürüne baktığımızda resmin yerini oldukca rahat görebiliriz, harp sahnelerinin halılara işlenmesi benzer biçimde. Savaşı halıya işleyen bir toplumun harp kazanmak için bu şekilde bir şeyle uğraşması çok da fazla anormal durmuyor. Syed ek olarak kralın yanında yer alanların en saygı duyulan ailelerden gelen vezirler bulunduğunu da belirtmiş.

Satrancın kökeni kakkında değişik yaklaşımlar da var:

Kati bir veri olmasa da satrancın kökeni hakkında birçok varsayım var. Bunlardan bir diğeri de satrancı Brahman’ın bulmuş olduğu ve Şah’a armağan ettiğidir. Şah da ona “Benden ne istersen iste,” demiş. Brahman satranç karelerinin her birine bir öncekinin iki katı buğday koymasını istemiş, fakat oynanmaya başlayınca Brahman’ın istediği buğday miktarı imkansıza yakın olmuş. Şah da Brahman’ı kutlama etmiş ve ne kadar kuvvetli bulunduğunu söylemiş.

Bir öteki varsayım da satrancı Truva kuşatmasında Palamedes’in bulduğunu söylüyor. Fakat ne Yunanlardan ne de başkasından bu mevzuya dair bir onay gelmemiş. Son olarak bahsedebileceğimiz bir ülke daha var. O da Çin. Efsaneye nazaran komutan Han Xin bir harp için bu oyunu buluş etmiş. Satrancın her efsaneye ya da inanışa nazaran kökleri muharebeye, savaşın kuramsal ve pratikliğine dayanıyor. Seneler süresince unutulmuş ve sadece M.S 7. yüzyılda yine gün yüzüne çıkıp hatırlanmış. O zamanlar adına da “XiangQi” denmiş şu demek oluyor ki Fil Oyunu. Bir sürü varsayım olsa da satrancın nereden geldiği kati olarak hiçbir vakit bilinemeyecek benzer biçimde gözüküyor…

Satranç taşları: Türk medeniyetlerinden de esintiler taşıyor

Satranç taşına benzeyen ilk taş türlerinin Kuşhan Devleti’nin başkenti olan Dervazintepe’de (M.S.100) bulunmuş olduğu söylenilmektedir. Sonrasında da Hint topraklarına geçmiştir… Taşların şekil ve şekline bakılınca Türk medeniyetlerinde büyük yeri olan bazı şeyler görülmüş. O zamanların Türk medeniyetini düşünürsek at, çadır, balbal, kümbet benzer biçimde şeyler akla geliyor. XI. yüzyılda da fildişinden yapılmış bir satranç ekibi bulunmuş ve Selçuklu Satranç Ekibi denmiş.

Geçmişten günümüze satrancın yolculuğu:

Geçmişte satranç oynayıp da kazanmak bir fazlaca zormuş. Örnek olarak vezir yalnız tek kare ilerleyebiliyormuş ya da fil, at benzer biçimde yalnız bir kare atlayarak gidebiliyormuş ve uzaklara gidebilen yalnız kale imiş. Bunun benzer biçimde engellemeler oyunu bayağı bir zorlaştırmış. Günümüzde ise piyonlar karşı tarafa ulaşınca seçeceğiniz başka bir taşa dönüşebiliyor ya da piyonla iki kare atlama, rok yapma benzer biçimde hamleler eklenmiş. Bunlarla birlikte oyunu oynamak hızlanmış. Günümüzde Internasyonal Satranç Federasyonu (FIDE) en oldukca üyesi olan federasyonlardan biri haline gelmiştir. Bir ihtimal seneler içinde başka kurallar eklenip çıkarılır ve oyunun gidişatı değişmiş olur, kim bilir…

Duygusal dönemden dijital döneme geçiş:

1880’lerde artık yavaş yavaş günümüz satranç halini almaya başlamış. Bu zamanlara da Duygusal Dönem Satrancı deniyormuş. Zamanına damga vuran isimden anlatmak gerekirse eğer, Adolf Anderssen bir vezir ve iki kalesinden vazgeçmiş fakat gene de rakibini yenerek “Ölümsüz Oyun” ünvanını almış. Süre içinde satranca Soğuk Harp dönemine de rastlanmış.

Sovyetler Birliği bu oyunda iyi olmak için bayağı bir çaba harcayıp üstün galibiyetler alsa da karşılarına sıkıntılı bir rakip çıkmış. Bu rakibin insan olmaması herkesi şaşırtmış. Evet, doğru okudunuz… Bir bilgisayar insan beyninin ötesine geçerek oyunu kazanmış. “Deep Blue” isminde bu bilgisayar sistemi 1997’de Gary Kasparov’u yenmiş ve tarihe geçmiştir. Şu anki bilgisayar sistemleri insanları yenebilecek kapasitede, fakat onları da gene insan beyninin yaptığını düşünürsek eğer bir ihtimal sonsuza kadar şah-mat olmaktan kurtuluruz.

Tarihte unutulmazlar ve mühim satranç ustaları:

Usta oyuncu olarak en eskilerin başlangıcında Joseph Henry Blackburne (1841-1924) geliyor. Kara Ölüm lakabıyla bahsedilen Joseph, asla beklenmedik fedakarlıklar yaparak kendine özgü bir yoldam geliştirmiş ve satranç dünyasında kendinden çokça bahsettiriyor. Bir sonraki altın ismimiz Anatoly Karpov (1951-). Hala hayatta olan Karpov 1975-1985 yılları aralığında kendinden çokça bahsettirmiş bir isim. Blacburne kadar agresif oynamaması oyununu bazı insanların bunaltıcı bulmasına sebep olmuş. Fakat ansızın hücumu ve defansif oyun şekliyle gene de tarihteki yerini almayı başarmış.

Efsaneler köşesinin mihenk taşı: Kasparov Jenerasyonu

Peşinden Garry Kasparov geliyor. Azca ilkin de bahsettiğimiz benzer biçimde suni zekaya karşı oyunuyla kendinden bir fazlaca bahsettiriyor. 1985’ten 2000’e kadar dünya şampiyonluğunu elinde tutan Kasparov, artık emekli olsa da ara sıra şov maçlarında oynuyor. Sırada ABD’dan bir isim… Bobby Fischer (1943-2008). Yalnızca 3 yıl süresince dünya şampiyonluğunu elinde bulundursa da suni zekaya nazaran en mantıklı hamleleri icra eden adlardan biriydi. Ek olarak ABD’nın çıkardığı tek dünya şampiyonudur. Oyun türüyle birçok kişiye esin olmayı başarmıştır. Son olarak sırayı günümüzün en efsaneleşmiş kişisine ayırdık. Magnus Carlsen. Norveçli Carlsen oynadığı süratli oyunlarla kendinden bahsettirmekle kalmayıp satranç oyuncularının puanını gösteren FIDE ELO’da 2882’ye ulaşarak üstün dereceli kırmıştır.