Friends Dizisi Günümüzde Yayınlansaydı Niçin Linç Yerdi?

2004’te final bölümünü yayınlayıp herkesi ekran başına kilitleyen Friends, Türkiye’de de oldukça popüler. İzlemeyenlerin bile illaki bir kez fotoğraf ve videolarına denk geldiği dizide aslen eleştiri alan birçok mevzu bulunuyordu. Irkçılık ve cinsiyet kalıpları ise bunlardan yalnız birkaçı…

Sevenleri kadar sevmeyenleri de olan Friends’in altı değişik karakterinin yaşam görüşleri, bizlere değişik kapılar aralıyor. Birbirinden eşi olmayan bu karakterlerin aslen dizi süresince cinsiyetçi yaklaşıma kurban gittiklerini söylesek oldukça mu abartmış oluruz? Bilhassa günümüzde de devam eden bayanlara karşı kalıplaşmış davranışlar, senelerdir egemen zihniyetin kalıplarının değişmediğine ufak bir örnek olabilir.

Efsaneleşmiş diziden bahsetmeden ilkin bu diziyi yaşamımıza dahil eden yaratıcılarından Marta Kaufmann’ı yakından tanıyalım.


Marta Fran Kaufmann, Amerikalı yazar ve yapımcıdır. Dizinin oluşmasındaki görevi bir yana, Kevin Bright ile dizinin yönetici yapımcılığını da üstüne alan Kaufmann, Brandeis Üniversitesinin tiyatro bölümünden mezundur. Sektöre ilgisi almış olduğu eğitimlerden belli olan yapımcının The Neighborhood Playhouse School of the Theatre’da oyunculuk eğitimi almış olduğu da biliniyor. Eşi Micheal Skloff ise Friends’in şarkı bestecisidir. Kaufmann, birçok yapımda yer alsa da milyonlara adını Friends ile duyurmuştur.

White supermarcy (beyaz üstünlüğü) görüşünü destek sunar bir görüntü çizen dizide asla siyahi oyuncu gören oldu mu?


Marta Kaufmann, diziyle ilgili bazı açıklamalar yaptığında pişmanlıklarını da dile getirdi. Bunlardan birisi de etnik çeşitliliğe yer vermemesiydi. Kaufmann bu mevzuyla ilgili pişmanlığını şu cümlelerle ifade ediyor: Yaptığımız işte değişik etnik kökenlerden insanların olmasını isteriz. Sadece bunu yeterince yerine getiremedim ve şu an tek düşünebildiğim bununla ilgili ne yapabilirim, neyi değişik yapabilirim? Programlarımı iyi mi değişik bir halde seyirci ile buluşturabilirim?

10 sürem 236 bölüm süresince dizide rol alan yalnızca 22 siyahi erkek oyuncu vardır. Ana karakterlerin tamamının ‘beyaz’ insanlardan oluşması, dizide etnik çeşitliliğe oldukça azca yer verildiğini gösteriyor. Durumun farkına varıp sonradan bu pişmanlığı dile getirseler de cemiyet adına ne kadar zarar verici olduğu aşikar.

Beyaz üstünlüğü desteklediklerini düşündüren bölümlerden birisinde Monica, Barbados’a gittiğinde saçlarını ördürüyor. Chandler ise Monica’nın bu halini ‘çok kötü’ bularak ona yaklaşmak istemiyor. Hatta örgüyü açtırana kadar elinden geleni de yapıyor! Bu durum büyük bir latife olarak algılansa da siyahilere özgü olan bu saç örgüsüyle aslen dolaylı olarak bir bildiri mı gönderilmiş oluyor? (9. sürem 23-24. bölüm)

[GIPHY:oR3iKFw8QUCopiw11o][/GIPHY]

Etnik farklılığın “gag malzemesi” olarak kullanılması, eğlence sektörünün yazılı olmayan bir kuralı mıydı?

Dizinin 2. sürem 1. bölümünde, Ross’un, yeni kız arkadaşı Julie’yı tanıttığı bir sahne var. Julie’nın çekik gözlü olmasından dolayı İngilizce ile de pek arasının olmadığını düşünen Rachel, Julie’ye: “ül-ke-mi-ze hoş-gel-din” şeklinde duraksayarak cümle kuruyor. Karşılığı ise akışkan ve güzel bir aksanlı bir İngilizce ile “teşekkürler, ben New Yorkluyum” oluyor. Sahne güldürse de Rachel’ın çekik gözlü birisinin Amerikalı olabileceğini düşünmemesi, etnik dışlamaya bir örnek oluşturabilir.

Afro-Amerikan bir karakter ilerleyen zamanda diziye dahil oluyor.


Dizi, ne kadar etnisite mevzusunda taraflı bir yaklaşım sergilese de bu durumu tersine çeviren bir kural dışı var. Dr. Charlie Wheeler karakteri ile dizide yaşam kabul eden kuvvetli ve eğitimli Afro-Amerikan hanım karakter, 9. sezonun son bölümlerinde dizide figüran olarak yer almayan ilk siyahi oyuncudur. Sadece karakter seçiminin arkasında 2000’lerde sektörde uygulanan bir kaide da yatıyor olabilir. Bu yıllardan itibaren dizilerde ana ekibe daima değişik etnik kökene haiz insanoğlu dahil oluyor. Doğrusu bu durum pek de Friends’e özgü bir durum değil. (9. sürem 20. bölüm)

Basmakalıp cinsiyet algıları bazı sahnelerde dikkat çekiyor.


Toplumsal cinsiyet terimi, dizinin her bölümünde hissedilmekte. Toplumun dayattığı algılar, cinsiyet kalıpları sık rastlanan bir durumken dizide de eleştirilere maruz kalan en mühim nokta. Giyimden konuşmaya, davranıştan mesleğe her alanda karakterler, cinsiyetlerine ‘aykırı’ davrandıklarında birbirleri tarafınca eleştiriliyorlar. Sözgelişi 6. sürem 8. bölümde, Joey’in evi temizlemesi, çiçek büyütmesi ve örgü örmesi benzer biçimde oldukça düzgüsel davranışları Chandler tarafınca büyük bir eleştiriye maruz kalmıştı.

Adam ve hanımefendilerin mesleklerinin birbirlerinden ayrı olması gerektiği düşüncesi


Dizinin ilk sezonlarında Rachel garson, Monica şef, Phoebe masöz; Ross paleontolojist, Chandler genel müdür yardımcısı ve Joey ise aktördü. İlerleyen bölümlerde hanımefendilerin da yüksek mertebeli işlere haiz bulunduğunu görerek dizinin bu aşamada pozitif değişimine şahit oluyoruz. Toplumsal algıya gore hanımefendiler, aile değerlerinin merkezde tutulduğu meslekler için; erkekler ise mali ve bireysel meslekler için daha uygun görülüyorlar. (Barth & Rice, 2016)

Bilhassa bu durumla ilgili 9. sürem 6. bölümde adam bir dadı karşımıza çıkıyor. Ross’un adam dadı için “Bir dadı eğer erkekse eş cinseldir” düşüncesi oldukça şaşırtıcı.

Gerçek dışı güzellik algıları o dönemde de hakimiyetini koruyor.


Dizide fizyolojik görünüşün tek tipleştirildiği görülür. Hanımefendiler ince, uzun ve güzeldir. Monica’nın, ergenliğinde aşırı kiloluluk ile savaştığı bir dönem var. Dizide flashback’lerle sık sık bu duruma atıf yapılırken tüm karakterlerin bu durumla alay ettiğini görebiliriz. Monica, uğramış olduğu bodyshaming’den dolayı oldukça zayıflasa da bu, ona ciddi bir kilo kompleksi olarak geri dönmüştür.

Dominant heteroseksüellik algıları sürüyor.


Dizide tüm ana karakterler heteroseksüeldir. Dizi de naturel olarak hetero ilişkiler üstünde dönüyor. “Bu mevzuda problem ne?” kabul edebilirsiniz. Başta bir problem gözükmüyor, bir çok dizi bu idealler üstüne kurulu bu sebeple. Sadece birbirleriyle yakın dost olarak başlamış olan ilişkileri, aşka dönüşüyor. Latife amaçlı olsa da bir bayan ve adamın dost kalamayacağı benzer biçimde ilkel bir düşünce doğuyor. Bu da “heteronormative”ye kapı aralıyor: heteronormative, heteroseksüelliği destekleyerek geleneksel aile yapısının tek doğru bulunduğunu korumak için çaba sarfeden bir ideoloji. (Ingraham, 1994)

Rachel, yaşlandığını düşünerek kendisine yuva oluşturmak için partner arayışına girip yanlış ilişkiler kuruyor. Ross, dizide birçok kez evlenen tek karakter. Kendisi ideal bir evliliğe ulaşamadığı için büyük bir dalga mevzusu oluyor. Monica ve Chandler, çocuk sahibi olamadıkları için ilişkilerini sorgulamaya başlıyor. Dizi çerçevesinde şekillenen mutlu son ise evli mutlu ve çocuklu bir şema çevresinde şekillenmekte.

Cinsel yönelimler dalga mevzusuydu.


Dizinin, yayınlandığı dönemlerden dolayı LGBTQ+ görünürlüğüne fazla yer vermemesi düzgüsel karşılanabilir. Sadece durum bununla kalmıyor, dizinin ilk bölümünde Ross’un biten evliliğinin sebebinin karısının lezbiyen olmasıdır. Karakterler, dizinin ilk sezonlarında bu durumla derhal her bölümde dalga geçiyor. Ross ise karısının yönelimini öğrendiğinden beri bu durumdan utanç duyuyor. Mevzu aslen Ross’un aldatılması olmalıyken tüm sorun karısının kendisini bir bayan ile aldatması oluyor.

Ross’un eski karısı Carol ve Susan’ın ilişkilerine dair “lezbiyen yaşam arkadaşı” betimlemesinin her duyulduğunda da gülme efekti veriliyor. Bu da aslen ele alınan durumu ortaya çıkarmakta.

Ross’un, eş cinselliği sürekli olarak alaya alması.


1. sürem 12. bölümde, Ross, oğlu Ben’i almak için Susan ve Carol’ın evine gider. Ross, Carol ve Susan’ın bir dostlarıyla fotoğraflarını görür ve “Susan ve sen, ne vakit Huey Lewis ile tanıştınız?” der. Fotoğraftaki kişinin ise aslen Tanya isminde bir bayan bulunduğunu öğrenir ve utanır. Adam benzer biçimde görünen hanımefendilerin gülünç görünmesi, bu bölümde işlenen temalardan biridir.

“Gay man in dress”


Dizide Chandler’ın homofobik bir karakter olması, tüm dizi süresince seyircinin gözüne sokulan bir gerçek. Chandler’ın babası ise trans bir fert. Babasını Monica ile tanıştıran Chandler, bu durumdan o denli utanıyor ki “onun babam olduğuna inanamıyorum” şeklinde izahat yapıyor! (7. sürem 22. bölüm)

Nesneleştirme teorisi

Nesneleştirme teorisine gore, nesneleştirme hanımefendilerin bir gözlemcinin ya da toplumun bakış açısını, fizyolojik benliklerinin gerçek durumu olarak içselleştirmelerine denir. (Frederickson & Roberts, 1997)

Dizide de oldukça açık bir şekilde Joey, bayanları nesneleştirmektedir. Cinsel senaryolarla hanım ev arkadaşı meblağ, bayanları dondurma ile karşılaştırır ve tavsiyeler verir. Açık bir halde bayanları yalnız cinsel özellikleri ile yargılar.

Joey’in devamlı üstünde durulan seksizmi.


Joey, dizide bayanlara karşı takındığı tavırlarla oldukça problemli bir görüntü çiziyor. Kendisine ev arkadaşı ararken aramış olduğu kriterleri hatırlayalım: Hanım olması, sigara kullanmaması ve çirkin olmaması!

Oğlu Ben’in kız bebek ile oynamasından hastalık duyan Ross.


Ben’in, “adam” oyuncakları olan tabanca ya da otomobiller yerine kız bebeklerle oynaması, Ross’u bir fazlaca rahatsız etmişti. Onun bir adam olduğundan “adam” benzer biçimde oyuncaklarla oynaması icap ettiğini tüm bölüm süresince dikte etmiş, bunun için anlam ifade etmeyen bir çabaya girmişti.

Ve son olarak, Bonnie’nin kafasını kazısa “daha azca çekici” bulunduğunu beyan eden o meşhur bölüm!


Üçüncü sezonun finalinde Ross ile beraber olan Bonnie, Rachel’ın kendisine, saçlarını kazırsa daha çekici olacağını söylemesinin arkasından saçlarını tamamen kazıdı. Böylelikle Ross’un Bonnie’yi gülünç bulacağını ve asla beğenmeyeceğini düşünen Rachel, bundan büyük keyif almıştı. Bu bölümün teması, adam benzer biçimde görünen, saçları kısa ya da “kel” olan hanımefendilerin sevilmeyeceği; çirkin olacağı üzerineydi. Saçlarını uzatan bir adam garip karşılanmıyorken, hanımefendilerin saçlarını kazıması niçin anormal ve fena bir durum olarak lanse ediliyor?

Netice olarak Friends, ne kadar dönemine gore çağdaş ve fanatikleri tarafınca ilgiyle izlense de hepimizin aslen normalleştirdiği ve gözümüzden kaçırılmış olduğu birçok ayrıntıya haiz. Diziyi bir de bu gözle izlediğinizde ne demek istediğimizi anlayacaksınız.

Kaynaklar: Rice & Barth, Fredrickson & Roberts, Ingraham, An Injustice, Afterellen