İnsansı Robotlar Niçin Hanım Olarak Tasarlanıyor?
Kendi toplumumuzdaki cinsiyet rollerinin izini sürmek oldukça zor. Peki kendi ellerimizle biçim verdiğimiz suni zekâlı asistanların ve robotların bizim cinsiyet rollerimize uymaları ne kadar doğru?
Son zamanlarda Robot Sophia gündemden düşmek bilmezken öte taraftan gelişen suni zekâ araçları, “acaba daha ne kadar ilerleyecekler?” diye kara kara düşünmemize sebep oluyor. Örnek olarak DALL-E ve Midjourney gibilerinin kalitesiz görselleri en başta ağzımızı açık bıraktırırken şimdi, bilhassa de Midjourney ile insan elinden ayırt etmesi zor görseller üretilebildiğini görüyoruz.
Robotlar mevzusunda da büyük yol katettiğimizi unutmamak gerek. Hatta kimi zaman Robot Sophia gibilerine baktığımızda “oldukca mu ileri gittik?” demeden de duramıyoruz. Bu robotların ve başta bahsettiğimiz suni zekâ araçlarının nedense çoğunlukla hanım olduklarını görüyoruz. İyi de niçin?
Siri bunun en büyük örneklerinden.
Temelde Siri, hanım sesiyle ortaya çıkmış ve değişik dillerin gelmesiyle beraber değişik türde hanım ve adam sesleri de eklenmişti. Yalnız kelime anlamına bakacak olursak bile Siri, İskandinav kültüründe “zafere ulaştıran güzel hanım” olarak çevriliyor.
2011’de Karl F. MacDorman’ın ve ekibinin yapmış olduğu bir çalışmada adam ve bayanların, gelen seslere iyi mi tepki verdiği ve hangi cinsiyeti tercih etmiş olduğu incelenmişti. Adam ve hanım seslerinin gene adam ve hanım katılımcılara oynatıldığı bu çalışmada erkekler, üstü kapalı herhangi bir ima göstermeden hanım sesini tercih ettiklerini belirtti. Bayanlar ise hanım sesini hem açık hem de üstü kapalı şekilde adam sesine tercih etmişti. Hemen sonra MacDorman’ın bu araştırmasının Siri ve Alexa’ya esin verdiği tartışıldı.
Bildiğimiz suretiyle Siri gibilerinden oldukca fazla var.
Ve neredeyse hepsi de hanım. Bilgisayara mı geçtiniz? -en azından birkaç ay öncesinde- sizi Cortana karşılıyordu. Samsung ise S Voice’e sahipti. Bu şekilde olunca da şirketlerin bunu bilerek tercih ettiğini düşünmek oldukça kolay. Bir çok makaleye baktığımızda bunun cinsiyetçiliğe bağlandığını görüyoruz. Ne de olsa Siri, bakmaya üşendiğimiz detayları bizlere sunuyor ve sekreterliğimizi yapıyor.
Gene bir araştırmaya göz atalım. 2009’da Boston Bilim Müzesinde meydana getirilen bir araştırma, adamların hanım sesine haiz bir robota bağış yapma şansının daha yüksek bulunduğunu ortaya koymuştu. Fakat bayanlar için sesin oldukca minik bir fark yarattığı görüldü.
Birazcık eski kaçsa da 1997’de meydana getirilen bir araştırmanın da önemi büyük. Bu araştırmada, belli bir cinsiyetin sesini seçip kullanıcılara sunduğumuzda ve o ses dinlendiğinde, kullananların kafasında o sesin cinsiyetine yönelik beklentilerin tetiklenebildiği görülmüştü.
Elimizdeki elektronik cihazların devamlı üstünde olmak istiyoruz.
O cihazlar her ne kadar hayatımızı kolaylaştırsa da bizlerden üstün olmaları bizi korkutuyor ve cinsiyetçilikten doğan düşüncelerle hanım sesine haiz olan asistanlar bizlerin güvende hissetmesini sağlıyor. En azından WIRED’dan Jessi Hempel mevzuyu bu şekilde tek paydada toplamış.
Bunun daha yumuşak bir yönü de var.
O da kültürel yanlılıklarımız. Mesela güç gerektiren işler çoğunlukla erkeklerle bağdaştırıldığından Boston Dynamics ve MIT robotları genel anlamda maskülen hatlarla tasarlanıyor. Bunun sebebi direkt bu diyemeyiz fakat örnek için bu kuruluşları verdik. Öte taraftan empati ve yazışma kurma kabiliyetleri hanımlarla özdeşleştiğinden Robot Sophia ve suni zekâ asistanları da hanım sesleriyle karşımıza çıkıyor.
Cinsiyet tiplemelerini kırmaya çalışanlar da var.
Doğal burada zorlama meydana getirilen işlerden bahsetmiyoruz. Zira suni zekâ ve robotların dünyasında gördüğümüz cinsiyet rollerinin bizim dünyamızdan oraya geçtiğini görmek oldukça kolay. Bundan dolayı bizim alışkanlıklarımızın kökünü kovuşturmak zor olsa da suni zekâyı ve robotları en başta bizlerin, kısaca insanların şekillendirdiğini biliyoruz.
Apple, iOS 15.4 beta güncellemesiyle Siri’ye yeni bir ses kazandırmıştı. Üstelik bu sesin herhangi bir cinsiyeti yoktu. Apple tarafınca meydana getirilen resmî açıklamada ise bu sesin adının ‘Axios’ olduğu açıklanmıştı.
Notumuzu da bırakalım.
Hem bayanların hem de adamların üzerine yüklenen kültürel roller/sınırlamalar, kendilerini sanal dünyada da gösterirken bu durumun ihtimaller içinde sebeplerini size anlattık. Rollerin kendisinden bahsetmiş olmamız kafanızı karıştırmasın, zira söz mevzusu kültürel sınırlamaları desteklemiyoruz.
Düşüncelerinizi saygı çerçevesinde yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: Headspace, Live Science, Live Science (2), Analytics Insight
