Otonom Araçlar İçin Düzenleme Yayımlandı

Otonom araçlar yavaş yavaş artmaya başlamışken ülkemizden bu mevzuda bir hamlenin ne vakit geleceği merak ediliyordu. Bugün Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı’ndan otonom araçlar hakkında bir Resmî Gazete’de bir yönetmelik yayımlandı. “Tam Otonom Araçların Otonom Sürüş Sistemine İlişkin Motorlu Araçların Tip Onayı Hakkında Yönetmelik” adını alan düzenleme, bu biçim özelliklere haiz araçlar hakkında yasal bir altyapı belirliyor.

Avrupa Birliği düzenlemelerini temel alan yeni düzenleme, otonom araçların gereklilikleri, kontrol prosedürleri ve onay süreçlerini içeriyor. M ve N kategorisindeki araçların otonom sürüş sistemleri yönetmelik kapsamına alınırken Türkiye’ye gelen bu araçların kriterlere uyduklarını göstermeleri için tip onayı alması gerekecek.

Yönetmelikte neler var?

Daha ilkin vatanımızda otonom araçlarla ilgili yasal bir düzenleme yoktu. Bugünkü yönetmelik de bu durumu değiştirmiş oldu ve vatanımızda sunulacak araçlar için hususi gereklilikler getirdi. Düzenlemede, üç ana kategoride ele alındı.

Bunlardan ilki insan ve mal taşımacılığı için tasarlanmış ve yapım edilmiş otonom araçlar, ikincisi durağan(durgun) güzergahta yolcu ve mal taşımacılığı için yapım edilmiş tam otonom araçlar ve sonuncusu ise belirli otoparklarda otonom park sistemiyle park edilebilen araçlar.

Aşağıya Resmî Gazete’de piyasaya çıkan düzenlemenin tamamını ekledik. Oradan araçlar için belirlenen kriterler de dahil tüm detaylara ulaşabilirsiniz. Üreticiler, onay almak için kriterleri sağlayıp müracaat yapacaklar. Eğer AB standartlarına uygun testler sonucunda her şey karşılanırsa da onay alabilecekler.

Otonom araçlar hakkında piyasaya çıkan yönetmeliğin tamamı

Amaç ve kapsam

MADDE 1– (1) Bu Yönetmeliğin amacı; M ve N kategorisindeki motorlu araçların otonom sürüş sistemi (ADS) ile donatılmasına ve bu sistemlere ilişkin tip onayı için hususi kontrol prosedürleri ve teknik gerekliliklere ilişkin hükümleri ve bunların uygulanmasına ilişik usul ve esasları belirlemektir.

(2) Bu Yönetmelik, aşağıdaki kullanım durumlarındaki M ve N kategorisi tam otonom araçların otonom sürüş sistemlerine ilişkin tip onayını kapsar:

a) Çift modlu araçlar da dahil olmak suretiyle belirlenmiş alanda insan yada mal taşımacılığı için tasarlanmış ve yapım edilmiş tam otonom araçlar.

b) Durağan(durgun) güzergâhlı: Çift modlu araçlar da dahil olmak suretiyle durağan(durgun) bir seyahat/sefer çıkış ve varış noktalarına haiz evvel belirlenmiş bir güzergahta yolcu yada mal taşımacılığı için tasarlanmış ve yapım edilmiş tam otonom araçlar.

c) Otonom park sistemi: Belirli otopark tesislerinde vasıta park etme uygulamaları için tam otonom sürüş moduna haiz çift modlu araçlar. Sistem, dinamik sürüş görevini gerçekleştirmek için otopark tesisinin dış altyapısını (Konum belirleme işaretleri, idrak etme sensörleri ve benzeri) kullanabilir yada kullanmayabilir.

(3) İmalatçı, bu Yönetmeliğin şartlarını sağlaması kaydıyla, 19/4/2020 tarihindeki ve 31104 sayılı Resmî Gazete’de piyasaya çıkan Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Ayrı Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezarete ve Denetimi Hakkında Yönetmelik (AB/2018/858)’in 1 inci maddesinin altıncı fıkrasında tanımlanan araçların otonom sürüş sistemleri için bu Yönetmelik kapsamında münferit yada tip onayına başvurabilir.

Dayanak

MADDE 2- (1) Bu Yönetmelik; 13/10/1983 tarihindeki ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 29 uncu maddesi, 5/3/2020 tarihindeki ve 7223 sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanununun 4 üncü maddesi ve 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 388 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar

MADDE 3- (1) Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Ayrı Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezarete ve Denetimi Hakkında Yönetmelik (AB/2018/858) ve 14/5/2020 tarihindeki ve 31127 sayılı Resmî Gazete’de piyasaya çıkan Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunlar İçin Tasarlanan Aksam, Sistem ve Ayrı Teknik Ünitelerin Genel Güvenliği ve Korunmasız Karayolu Kullanıcılarının ve Yolcuların Korunması ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliği (AB/2019/2144)’nde yer edinen tanımlara ilave olarak bu Yönetmelikte geçen;

a) AB: Avrupa Birliğini,

b) Acil durum emek harcama: İnsan sağlığı üstündeki negatif tesirleri ve mal hasarını önlemek için anında müdahaleyi gerektiren bir vaka sonucu tetiklenen ADS çalışmasını,

c) ADS açısından vasıta tipi: Aşağıdaki şeklinde temel özellikler açısından farklılık göstermeyen tam otonom araçları;

1. ADS performanslarını büyük oranda etkileyen vasıta özellikleri,

2. ADS’nin sistem özellikleri ve tasarımı,

ç) ADS hizmet ömrü: ADS sisteminin bir araçta kullanılacağı süreyi,

d) ADS fonksiyonu: Bir DDT’nin belirli bir kısmını yapmak suretiyle tasarımlanmış ADS yazılım ve donanımının bir uygulamasını,

e) ADS özelliği: Bir ODD dahilinde belirli bir kullanım için tasarımlanmış ADS yazılım ve donanımının bir uygulamasını,

f) ADS yaşam döngüsü: Tasarım, geliştirme, imalat, sahada kullanım, servis ve hizmetten çıkarma aşamalarını kapsayan süreyi,

g) Vasıta içi operatör: ADS güvenlik konsepti için uygulanabilir olduğu hallerde, aşağıdaki işlemlerde bulunabilecek tam otonom vasıta içinde bulunan bir kişiyi (Aşağıdaki durumlarda, vasıta içi operatör, tam otonom aracı sürmeyecek ve ADS DDT’yi yerine getirmeye devam edecektir.),

1. ADS’yi başlatmak, tekrardan başlatmak, durdurmak,

2. ADS’ye bir MRM başlatma komutu vermek,

3. Vasıta hareketsiz haldeyken ADS’nin önerilmiş olduğu manevrayı onaylamak,

4. Bir MRM sonrasında, tam otonom vasıta hareketsiz haldeyken, ADS’ye 6 km/sa ile sınırı olan yavaş bir süratte bir manevrayı güvenli şekilde gerçekleştirme ve aracı yakındaki güvenli bir yere götürme komutu vermek,

5. Kullanıcılar için bir gezi planı yada durak noktaları seçmek yada bu tarz şeyleri değişiklik yapmak,

6. Belirlenmiş uygun durumlarda tam otonom araçtaki yolculara yardım sunmak,

ğ) Arıza: ADS’nin bir aksamı yada sisteminin bir hata sonucu onlardan beklenen davranışı yerine getirmeye son vermesini,

h) Arızalı davranış: ADS’nin bir aksamı yada sisteminin tasarım amacına aykırı bir halde davranması yada arızalanmasını,

ı) Arıza senaryoları: ADS ve/yada vasıta bileşenlerinin arızalanmasıyla ilgili, asgari güvenlik seviyesinin korunup korunmamasına bağlı olarak ADS’nin düzgüsel yada acil durum çalışmasına yol açabilecek senaryoları,

i) Asgari risk durumu (MRC): Bir aracın, kaza riskini azaltacak şekilde stabil olarak durdurulmuş halini,

j) Bakanlık: Endüstri ve Teknoloji Bakanlığını,

k) Çarpışmaya kalan süre (TTC): İlgili araçlar, nesneler/kişiler içinde, hızlarını değiştirmemeleri halinde meydana gelecek, güzergahları dikkate alınarak hesaplanan, bir çarpışmaya kalan süreyi (Aksi belirtilmediği sürece, durağan(durgun) süratli salt boylamasına durumlarda, TTC, mevzu vasıta ile öteki vasıta/nesne/kişiler arasındaki boylamasına mesafenin (mevzu aracın gezi yönünde), mevzu aracın öteki vasıta/nesne/kişiye bakılırsa boylamasına bağıl hıza bölünmek suretiyle hesaplanır. Aksi belirtilmediği sürece, durağan(durgun) süratli salt çapraz geçiş durumlarında, TTC, mevzu vasıta ile öteki vasıta/nesne/kişinin yanal hareket hattı arasındaki boylamasına mesafenin, mevzu aracın boylamasına hızına bölünmek suretiyle hesaplanır.),

l) Çift modlu araçlar: Aşağıdakiler için tasarımlanmış ve yapım edilmiş bir sürücü koltuğuna haiz tam otonom araçları (Çift modlu araçlarda, manuel sürüş gibi olmaktan tam otonom moda geçiş yada tam otonom moddan manuel moda geçiş, bir tek vasıta tamamen hareketsiz haldeyken gerçekleştirilebilir.),

1. Bir sürücü tarafınca manuel sürüş modunda aracın sürülmesi ve,

2. Sürücüsüz olarak tam otonom sürüş modunda ADS tarafınca aracın sürülmesi,

m) DDT’nin operasyonel fonksiyonları: Aracı şeritte tutmak için dümenleme girdileri yada ansızın oluşan bir tehlikeden kaçınmak için frenleme şeklinde görevleri de kapsayan, milisaniye ile ölçülen durağan(durgun) bir vakit diliminde uygulanan fonksiyonları,

n) DDT’nin taktiksel fonksiyonları: Şerit seçimi, eleştiri aralık kabul ve sollama şeklinde görevleri de kapsayan, saniye ile ölçülen durağan(durgun) bir vakit diliminde uygulanan fonksiyonları,

o) Dinamik sürüş görevi (DDT): Aşağıda belirtilen alt görevler de dahil, sadece sefer planlama, varış ve uğrak bölgeleri seçimi şeklinde stratejik fonksiyonlar hariç olmak suretiyle, aracı yönetmek için lüzumlu gerçek zamanlı tüm operasyonel fonksiyonlar ve taktiksel fonksiyonları,

1. Dümenleme vasıtasıyla aracın yanal hareketinin kontrolü (operasyonel),

2. Hızlanma ve yavaşlama vasıtasıyla aracın boyuna hareketinin kontrolü (operasyonel),

3. Nesne ve vaka tespit, idrak etme, sınıflandırma ve cevap hazırlama vasıtasıyla sürüş ortamının takip edeni (operasyonel ve taktiksel),

4. Nesne ve vaka yanıtının uygulanması (operasyonel ve taktiksel),

5. Manevra planlama (taktiksel),

6. Işık, korna, sinyal lambaları, işaretler vasıtasıyla görünürlüğü arttırma (taktiksel),

ö) Fonksiyonel güvenlik: Arızalı davranıştan meydana gelen tehlikelerin meydana gelmesi durumunda makul olmayan risklerin mevcut olmamasını,

p) Hata: Bir arızaya yol açabilecek donanım yada yazılımla ilgili olağandışı bir durumu,

r) Komisyon: Avrupa Komisyonunu,

s) Denetim stratejisi: Belirli bir ortam ve/yada emek harcama koşulları (Yol yüzeyinin durumu, öteki yol kullanıcıları, negatif hava koşulları, ani çarpışma riskleri, arızalar, ODD sınırlarına ulaşılması ve benzeri) karşısında ADS’nin güvenli çalışmasını sağlamak için uygulanan bir stratejiyi [Geçici performans kısıtlamaları (Azami sürüş hızının azaltılması ve benzeri) MRM manevraları, çarpışma kaçınma veya azaltma, uzaktan müdahale ve benzeri gibi stratejileri kapsayabilir.],

ş) Tehlikeli sonuç senaryolar: ADS’nin acil durum çalışmasını tetikleyen trafik koşullarının yanı sıra çevresel koşullar (Şiddetli yağış, yetersiz güneş ışığı, aşırı kamera parlaklık seviyesi), insan faktörleri, bağlanabilirlik ve yazışma sorunları dahil sayılanlarla sınırı olan olmayan sınır durumları (Meydana gelme olasılığı son aşama düşük beklenmedik koşullar) ve operasyonel yetersizliklerle ilgili senaryoları,

t) Makul olmayan risk: Operasyonel tasarım alanı dahilinde benzeri taşımacılık hizmetleri ve durumlarında yolcular ve öteki yol kullanıcıları üstündeki genel risk seviyesinin manuel sürülen araçlara bakılırsa daha yüksek olmasını,

u) Nesne, vaka tespiti ve cevap (OEDR): Sürüş ortamının izlenmesi ve uygun bir yanıtın uygulanmasını kapsayan, dinamik sürüş görevinin bir alt görevi; vaka ve nesnelerin tespiti, tanınması ve sınıflandırılması ile gerektiğinde yanıtların hazırlanması ve uygulanmasını kapsamasını,

ü) Nominal trafik senaryoları: ADS’nin, ODD dahilinde çalışırken karşılaşabileceği evvel öngörülebilen durumları (Bu durumların, ADS’nin öteki trafik katılımcılarıyla eleştiri olmayan etkileşimlerini temsil etmesini ve ADS’nin düzgüsel çalışmasını oluşturmasını),

v) Düzgüsel emek harcama: Tasarımlanan faaliyeti yerine getirmek için belirlenmiş emek harcama limitleri ve koşulları dahilindeki ADS çalışmasını,

y) Operasyonel güvenlik: Amaçlanan fonksiyonun yetersizliği (Hatalı/pas geçilmiş tespit), operasyonel olumsuzluklar (Sis, yağmur, gölge, güneş ışığı, altyapı şeklinde çevresel koşullar) yada vasıta içindekileri ve öteki yol kullanıcılarının makul olarak öngörülebilir hatalı kullanım/hatalarından (Güvenlik tehlikeleri, sistem hatası söz mevzusu olmayan) meydana gelen tehlikelerin meydana gelmesi durumunda makul olmayan riskin mevcut olmamasını,

z) Operasyonel tasarım alanı (ODD): Çevresel, coğrafi ve saat kısıtlamaları ve/yada belirli bir yol yada trafik özelliklerinin mecburi varlığı yada yokluğu dahil sınırı olan olmamak kaydıyla, belirli bir ADS’nin çalışmak suretiyle bilhassa tasarımlandığı emek harcama koşullarını,

aa) Otonom sürüş sistemi (ADS): Belirli bir operasyonel tasarım alanı (ODD) dahilinde beraber emek harcayarak dinamik sürüş görevlerini (DDT) süreklilik arz edecek şekilde yerine getirme becerilerine haiz donanım ve yazılımlar bütününü,

bb) Risk azaltma manevrası (MRM): Aracı güvenli koşullarda (Asgari risk durumu) durdurarak trafikteki riskleri azaltmayı amaçlayan bir manevrayı,

cc) R2022/1426 Yazılım tanıtım numarası (R2022/1426SWIN): ADS’nin ilgili özelliklerinin tip onayına katkıda bulunan, ADS’nin tip onayına mevzu yazılımına ilişkin detayları temsil eden, yapımcı tarafınca atanmış bir tanımlayıcıyı,

çç) Senaryo: Bir ADS’nin güvenlik özelliklerini değerlendirmek amacıyla kullanılan bir durumlar dizisi yada kombinasyonunu,

dd) Servis içi seyretme: ADS’nin sahadaki servis içi güvenlik performansı hakkında kanıt toplamak amacıyla yapımcı tarafınca vasıta ve öteki kaynaklardan alınan verileri,

ee) Servis içi raporlama: ADS’nin servis içi güvenlik performansını göstermek amacıyla yapımcı tarafınca raporlanan verileri,

ff) Taşımacılık hizmeti operatörü: Bir yada birden fazla tam otonom vasıta filosuyla taşımacılık hizmeti sunan bir kuruluşu,

gg) Tip onay kuruluşu: Bir vasıta, sistem, aksam yada ayrı teknik ünitenin tip onayından yada münferit vasıta onayından her yönüyle görevli olan yada parçalar ve aksamlara ilişkin onay sürecinden görevli olan, tip onayı belgelerini düzenlemeye, gerektiğinde geri çekmeye yada reddetmeye, öteki onay müesseselerinin başvurabileceği bir müessese olarak hareket etmeye, teknik servisleri görevlendirmeye ve imalatçıların imalat uygunluğuyla ilgili yükümlülüklerini yerine getirmesini temin etmeye yetkili olan, üye ülke tarafınca Komisyona bildirilen yetkili kurum yada kurumları yada Türkiye’de Bakanlığı,

ğğ) Uzaktan kabiliyetler: Uzaktan müdahaleyi desteklemek için bilhassa tasarımlanmış kabiliyetleri,

hh) Uzaktan müdahale operatörü: ADS güvenlik konsepti için geçerli olduğu hallerde ve güvenli olması kaydıyla, vasıta içi operatörün görevlerini uzaktan yerine getirebilecek, tam otonom aracın dışındaki bir yerde bulunan şahıs/kişileri (Uzaktan müdahale operatörü, tam otonom aracı sürmeyecek ve ADS ile DDT’yi yerine getirmeye devam edecektir.),

ifade eder.

Tam otonom araçların otonom sürüş sisteminin tip onayına ilişkin yönetimsel hükümler ve teknik özellikler

MADDE 4– (1) Tam otonom aracın otonom sürüş sisteminin tip onayı başvurusu kapsamında Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Ayrı Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezarete ve Denetimi Hakkında Yönetmeliğin (AB/2018/858) 24 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca ibraz edilen informasyon dokümanının ilgili maddelerinde, Ek I’de belirtildiği suretiyle, ilgili sisteme ilişkin bilgiler verilir.

(2) Tam otonom araçların otonom sürüş sistemlerinin tip onayı, Ek II’de öngörülen teknik özelliklere doğal olarak tutulur. Bu teknik özellikler, Ek III kapsamında onay kuruluşları yada teknik servisleri tarafınca değerlendirmeye doğal olarak tutulur.

(3) Motorlu Araçlar ve Römorkları ile Bunların Aksam, Sistem ve Ayrı Teknik Ünitelerinin Tip Onayı ve Piyasa Nezarete ve Denetimi Hakkında Yönetmeliğinin (AB/2018/858) 28 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtildiği suretiyle, tam otonom aracın otonom sürüş sisteminin tipine ilişik AB tip onay belgesi, Ek IV çerçevesinde düzenlenir.

Avrupa Birliği mevzuatına uyum

MADDE 5– (1) Bu Yönetmelik, tam otonom araçların otonom sürüş sistemine ilişkin yönetimsel ve teknik şartları belirleyen 27/11/2019 tarihindeki ve (AB) 2019/2144 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğünü Tamamlayan 5/8/2022 tarihindeki ve (AB) 2022/1426 sayılı Yetki Devrine Dayanan Komisyon Tüzüğü dikkate alınarak Avrupa Birliği mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlanmıştır.

Yürürlük

MADDE 6- (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 7– (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Endüstri ve Teknoloji Bakanı yürütür.